Sự khác biệt giữa tình tiết giảm nhẹ TNHS “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” với cấu thành tội phạm độc lập “Phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh”
10/11/2025 15:07 |19 giờ trước
(LSVN) - Hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam thể hiện chính sách nhân đạo nhưng cũng kiên quyết phòng, chống tội phạm. Việc xem xét các yếu tố tâm lý, hoàn cảnh dẫn đến hành vi phạm tội, đặc biệt là do bị kích động rất quan trọng. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy khả năng phân biệt để áp dụng tình tiết giảm nhẹ TNHS “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” với 02 cấu thành tội phạm độc lập quy định “tinh thần bị kích động mạnh” còn gặp nhiều khó khăn dẫn đến không ít trường hợp oan sai, không đảm bảo được tính nghiêm minh của pháp luật. Do vậy, việc phân biệt rõ hai trường hợp trên là rất cần thiết.
1. Quy định của pháp luật
Pháp luật hình sự hiện hành quy định 02 trường hợp chính liên quan đến trạng thái tâm lý bị kích động:
- Một là tình tiết giảm nhẹ TNHS “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” tại điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS 2015;
- Hai là các tội danh độc lập: tội “Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” và tội “Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” quy định tại Điều 125, Điều 135 BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025).
Để được coi là kích động về tinh thần hoặc kích động mạnh cần có đủ 3 yếu tố cấu thành sau: Thứ nhất, phải có hành vi trái pháp luật của người bị hại; Thứ hai, hành vi trái pháp luật của người bị hại diễn ra đối với người phạm tội hoặc đối với người thân thích của người phạm tội; Thứ ba, hành vi trái pháp luật của người bị hại phải là nguyên nhân làm cho người phạm tội bị kích động về tinh thần. Để áp dụng chính xác hai trường này, theo tác giả cần làm rõ mức độ “kích động về tinh thần” và tính chất của “hành vi trái pháp luật của người bị hại”.
2. Phân biệt tình tiết giảm nhẹ TNHS “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” và cấu thành tội phạm độc lập tại Điều 125, Điều 135 BLHS
Đối với, tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra”
- Về mức độ kích động tinh thần: Đây là trạng thái tâm lý không như bình thường gây ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát cảm xúc, hành vi của người phạm tội. Người phạm tội có thể cảm thấy tức giận, hay thậm chí là sợ hãi, lo lắng. Tuy nhiên, “sự kích động” này chưa đến mức làm mất hoàn toàn khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi. Người phạm tội vẫn còn nhận thức được một phần về tính chất hành vi của mình, vẫn còn khả năng điều khiển hành vi ở một mức độ nào đó, nhưng khả năng này đã bị suy giảm đáng kể do áp lực tâm lý. Trạng thái này là phản ứng của một người bình thường khi đối mặt với hành vi tiêu cực, khó chấp nhận từ phía người bị hại.
- Về hành vi trái pháp luật của nạn nhân: Phạm vi của hành vi này khá rộng, không giới hạn trong một loại vi phạm cụ thể, có thể là hành vi vi phạm pháp luật hình sự (ít nghiêm trọng) được quy định trong BLHS có mức hình phạt đến 03 năm tù…; các hành vi vi phạm quan hệ hành chính, dân sự. Điểm quan trọng là hành vi này phải đủ để gây ra sự kích động cho người phạm tội, và phải có mối quan hệ nhân quả trực tiếp, tức thời giữa hành vi của nạn nhân và sự kích động của người phạm tội dẫn đến hành vi phạm tội.
Tình huống thực tiễn 1
Khoảng 09 giờ ngày 08/12/2024, Nguyễn Văn T xảy ra mâu thuẫn với Nguyễn Thành Ph về chuyện cáp độ đá gà. Đến khoảng 18 giờ 30 phút cùng ngày, T quay lại nhà Ph để nói chuyện giảng hòa nhưng Ph nghĩ T đến gây sự nên Ph cầm tuýp sắt dài 1,08m rượt đuổi đánh T. Khi Ph rượt theo được khoảng 100m cách ngã ba PL khoảng 20m và cách quán cà phê của Lê Văn Ng 06m thì Ph đuổi kịp T và dùng tuýp sắt đánh trúng vào người của T làm T té ngã, sau đó T nhặt hai miếng gỗ bên đường cầm trên hai tay đứng dậy đánh trúng vào vùng đầu, mặt và mắt trái của Ph gây thương tích, làm Ph ngã xuống đường bất tỉnh tại chỗ. Sau khi đánh Ph té ngã, T vứt hai miếng gỗ tại hiện trường rồi bỏ về. Sau đó, Ph được đưa đi cấp cứu, kết quả giám định Ph tổn thương 61% cơ thể.
Theo tác giả này trong vụ án này, T phạm tội cố ý gây thương tích theo Điều 134 BLHS. Bởi vì, trong điều kiện bị Ph truy đuổi đánh trúng vào người làm T bị té ngã, T vẫn có thể lựa chọn cách xử sự khác như bỏ chạy, nhưng T lại chọn cách trực tiếp quay lại đối đầu với Ph, điều đó cho thấy tinh thần của T có bị kích động nhưng chưa đến mất hoàn toàn khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi. Do vậy, trường hợp này, T chỉ được hưởng tình tiết giảm nhẹ theo điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS.
Đối với, cấu thành tội phạm độc lập: “Trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” (Điều 125 và Điều 135 BLHS)
Khác với tình tiết giảm nhẹ theo điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS, “kích động mạnh” trong Điều 125, Điều 135 là dấu hiệu định tội, làm thay đổi mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.
- Về mức độ kích động tinh thần: Ở hai tội trên, mức độ kích động tinh thần phải ở mức “mạnh” hoặc “rất mạnh” làm cho người phạm tội không thể tự chủ, kiểm soát được hành vi phạm tội của mình, không có khoảng cách về mặt thời gian để bình tĩnh xem xét, giải quyết sự việc.
- Về hành vi trái pháp luật của nạn nhân: Trường hợp này đòi hỏi hành vi trái pháp luật của nạn nhân phải ở mức “nghiêm trọng” đối với người phạm tội hoặc đối với người thân thích của họ, làm cho người phạm tội bị kích động mạnh nhưng chưa đến mức là phạm tội. Trường hợp cá biệt hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân cấu thành tội phạm nhưng là tội phạm ít nghiêm trọng (như tội làm nhục người khác, tội vu khống) thì cũng được coi là giết người trong tình trạng tinh thần bị kích động mạnh.
Tình huống thực tiễn 2
Vào khoảng 16 giờ 15 phút ngày 16/7/2024, tại quán tạp hóa của chị Trần Thị Huyền T ở thôn A, xã H, huyện H, tỉnh K, do mâu thuẫn trong việc thanh toán tiền uống bia cùng nhau, Trần Kim N2 đã dùng 01 chiếc cốc thủy tinh đánh vào vùng thái dương trái của Lê Bảo D gây thương tích với tỷ lệ tổn thương cơ thể là 10%. Ngay sau khi bị anh N2 đánh, Lê Bảo D đã cầm 01 chiếc cốc thủy tinh có sẵn trên bàn lao vào đánh một phát trúng vùng đầu anh N2, khi anh N2 ngã ngửa trên nền nhà, Lê Bảo D tiếp tục dùng cốc thủy tinh đánh liên tiếp 04 đến 05 phát vào vùng mặt, vùng đầu anh N2 thì được những người khác can ngăn. Sau đó, anh Trần Kim N2 được đưa đi cấp cứu, điều trị tại Bệnh viện H2, thành phố Hà Nội. Hậu quả, anh N2 tử vong ngay sau đó, do bị chấn thương sọ não.
Theo tác giả, trong tình huống trên Lê Bảo D phạm tội “Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh”. Do người bị hại Trần Kim N2 dùng cốc thủy tinh đánh vào vùng thái dương của Lê Bảo D trước làm cho N bị kích động mạnh về tinh thần; N2 đã có hành vi trái pháp luật nghiêm trọng đối với bị cáo là dùng cốc thủy tinh đánh vào vùng đầu, gây thương tích đối với người phạm tội; D thực hiện hành vi trên không có khoảng cách về mặt thời gian đối với hành vi của người bị hại. Nên có đủ yếu tố để xác định Lê Bảo D phạm tội “Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” theo Điều 125 BLHS.
Dựa trên những phân tích trên, có thể thấy việc phân biệt tình tiết giảm nhẹ TNHS “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” và cấu thành tội phạm độc lập “Phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” có vai trò đặc biệt quan trọng góp phần bảo đảm giải quyết các vụ án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Theo Tạp chí luật sư Việt Nam
